Het verschil tussen 'schuld' en 'verantwoordelijkheid'
Je hebt in dit verhaal bij het kopje Fases van verwerking kunnen lezen dat bij trauma een valse overtuiging in het brein ontstaat. De meest voorkomende is ‘Het is mijn schuld.’
Let maar eens op hoe vaak er om je heen en op tv gezegd wordt; “Dat is jouw schuld.” of “Ik ben bang dat het mijn schuld is.” of tijdens de Corona-periode “Als jij naar oma gaat en zij krijgt Corona, dan is dat jouw schuld.”
Als er iets vervelends gebeurt in het leven, zijn we in ons onderbewuste er graag van overtuigd dat wij daar geen schuld aan hebben. Want het leven is een stuk makkelijker als je geen schuldgevoelens hebt.
Helaas gebeuren er altijd wel vervelende dingen in ieders leven. Als zoiets gebeurt, gaan mensen vaak op zoek naar iets of iemand die daar verantwoordelijk voor is. Helaas wordt het woord 'verantwoordelijk' nog weleens verward met het woord 'schuld'. Dat zorgt voor veel verwarring in ons brein. Het is namelijk zo dat wanneer er opzettelijk iets verkeerds gedaan wordt, diegene bewust is van wat hij/ zij doet en daarbij dus schuldbewust is.
Maar als iets per ongeluk gebeurt, kan je wel verantwoordelijk zijn voor de gevolgen, zonder daar schuldbewust van te zijn.
Een voorbeeld: Een meisje trekt haar jas aan en stoot daarbij per ongeluk een heel duur glas om, dat kapot op de grond valt.
Is dat kapotte glas haar verantwoordelijkheid of is dat haar schuld?
Het is wel haar verantwoordelijkheid, want ze heeft het omgestoten, maar het is niet haar schuld want ze deed het niet met opzet.
Dit is een belangrijk verschil wat in onze samenleving vaak fout door elkaar gehaald wordt. (Voor wie nu denkt; dat is dus een voorbeeld van Maatschappelijk Trauma. JA, inderdaad! Heel goed opgelet.)
In dit voorbeeld zijn verschillende reacties van ouders mogelijk, bijvoorbeeld:
a) “Dat glas is kapot en dat is jouw schuld.”
b) “Jammer dat het glas kapot is, maar dat deed jij niet expres.”
c) “Kijk toch eens uit!”
d) Het kind krijgt een flinke tik tegen het hoofd.
1 Bij welke reactie zal het kind zich weer sneller prettiger gaan voelen, denk je?
2 En welke reactie(s) zijn volgens jou echt niet ok?
(1: b 2: a en d)
Reactie c kan ok zijn als de ouder even geschrokken is en daarna weer rustig doet en niet bezig is met een schuldgevoel aan te praten. Maar als de ouder boos blijft en wel een schuldgevoel opwekt, dan blijft het kind zich ook langer rottig voelen, terwijl het per ongeluk was gegaan.
Nu lijkt dit voorbeeld niet zo heel ernstig. Maar misschien kun je je voorstellen dat als een kind vaker dingen per ongeluk doet en toch te horen krijgt dat het zijn/ haar schuld is, dat dit kind steeds onzekerder en misschien ook verdrietiger wordt. Kinderen die dit regelmatig meemaken, bouwen onbewust (dus zonder dat ze het zelf door hebben) een trauma op.
Heb jij regelmatig het gevoel dat iemand jou onterecht een schuldgevoel geeft?
